'Pesten is geen spelletje…het is een serieus probleem'

door Maarten Brand en Wilbert Teunissen

'Pesten is geen spelletje…het is een serieus probleem'

Pestgedrag komt altijd ergens vandaan

Geloof me, pesten zegt misschien wel veel meer over de pester zelf, dan over zijn ‘slachtoffer’. Pesten op de werkvloer komt, blijkt uit onderzoek, vaak voort uit de eigen ervaringen van de pester zelf. Als je pest, worden je eigen onzekerheden minder zichtbaar en als je op ‘de schouders van een ander gaat zitten’ word je zelf veel groter. Het nadeel daarvan is dat het altijd ten koste gaat van de ander. Pestgedrag, hoe leuk bedoeld ook, maakt ook een giftige leer- en werkomgeving. Dit is ‘killing’ voor een ‘zich een weg zoekende leerling’ zoals Tom.

Geen softies

In onze branche pakken we elkaar niet met ‘fluwelen handschoentjes aan. We zeggen alles recht voor z’n raap. Niet van dat softe gedoe. Als iets niet goed gaat, krijg je zondermeer direct de spreekwoordelijke klodder verf in je gezicht. Zo’n verfklodder kan helaas ook snel verkeerd worden opgevat. Want ook als een opmerking oprecht opbouwend bedoeld is, kan het zomaar overkomen als puur gepest. Zeker bij jonge mensen die dit niet gewend zijn. Voor een leerling als Tom is het van belang dat je als leermeester een balans vindt tussen de directheid die je gewend bent en oog hebben voor de persoon die je aanspreekt op iets, in jouw ogen, ‘stoms’.

Malloot

Waar ligt die grens tussen ‘geintje mot kunnen’ en onvervalst pestgedrag? Deze vraag is niet in één zin te beantwoorden. Vaak hebben degenen die het hart op de tong hebben en pats-boem ‘de waarheid’ zeggen, niet eens door hoeveel schade ze aanrichten. Tom ziet collega’s met hun flauwe neerbuigende opmerkingen of die hem te kijk zetten, en denkt dat dit er gewoon bij hoort. Hij kijkt enorm op tegen de collega’s en heeft ook geen vergelijkingsmateriaal waardoor hij ziet dat het misschien helemaal niet oké is wat er gebeurt. De ene leerling haakt daarom af en kiest een ander vak, de ander zal zich ook als een malloot gaan gedragen ‘want zo doen we dat nu eenmaal hier’.

Ongeschreven regels

Toch is er een uitweg als dit in jouw bedrijf gebeurt. Want cultuur is géén vaststaand feit: het is een stilzwijgende afspraak tussen jou en je collega's. Het zijn zogenaamde ongeschreven regels vol met ‘waarden’ (dit vinden wij belangrijk) en ‘normen’ (zo gedragen wij ons). Deze ongeschreven regels kan je herschrijven. Het is hondsmoeilijk, maar het kan wel.

Zie het als het opnieuw schilderen van een oud huis: laag voor laag, waarbij zorgvuldigheid en vooral ook geduld is vereist. Uiteindelijk is cultuur iets dat door mensen is gemaakt en ontstaan. Iedereen doet er aan mee, ook al vind je het soms niet leuk meer. Door het niet aan te pakken, houd je een cultuur ook in stand.

Als de ondergrond maar goed is

Tom spiegelt zijn gedrag aan wat jij hem overbrengt over werk en hoe je je gedraagt. Hij heeft nog geen enkel vergelijkingsmateriaal en doet en laat wat jij laat zien en vertelt wat goed is. Wil je pestgedrag aanpakken, dan begint dat, heel saai, met het goede voorbeeld geven.

Tom's eerste dag is als die grondlaag die je op een kozijn aanbrengt. Het zet de toon voor zijn hele beroepshouding. Een warme en ondersteunende ontvangst kan een wereld van verschil maken. Als Tom zich welkom en gewaardeerd voelt, staat hij open voor leren en groeien. Een omgeving die als vijandig wordt ervaren blokkeert het leren, zelfvertrouwen, motivatie en plezier. In een prettige sfeer leer je meer.

Directeur-eerste-indrukken

Toms relatie met zijn leermeester is van levensbelang. Een leermeester leert niet alleen het ambacht, maar zorgt ook dat het leren veilig en prettig verloopt (mag ook best wel schuren).

Hij is de ‘directeur-eerste-indrukken’: samen met alle collega’s is hij hiervoor verantwoordelijk. Hij houdt de sfeer in de gaten als een goede barman die zijn kroeg scherp in de smiezen heeft. Hij merkt het als er onrust ontstaat en grijpt in voordat het uit de hand loopt. Soms weten leermeesters niet goed hoe ze met bepaalde situaties moeten omgaan, waardoor ze soms bot en negatief kunnen overkomen. Denk aan opmerkingen als: "Jij vindt jezelf heel wat, je komt net kijken man!" of "Luister jij wel? Ik sta hier niet voor Jan (met de korte achternaam)”.

In verbinding blijven

Zo erg is het allemaal vast niet bedoeld, maar het effect is er wel: Tom verliest zijn zelfvertrouwen, de kwaliteit van zijn werk gaat achteruit en het imago van het leerbedrijf krijgt een deuk. In verbinding blijven met je leerling is tweerichtingsverkeer. Het gaat niet alleen om zorgen dat je begrepen wordt, maar ook om het begrijpen van en je verplaatsen in, de leerling. Als je echt wilt dat Tom groeit en leert, dan moet je de moeite nemen om in zijn schoenen te gaan staan. Begrijp zijn onzekerheden, zie zijn inspanningen en geef hem de ruimte om fouten te maken zonder daar direct op afgerekend te worden. Alleen zo bouw je aan een cultuur waarin elke leerling kan bloeien en waarin negatief gedrag talent niet in de kiem smoort.

‘Pesten stopt waar respect begint’

Tijdens de landelijke Leermeesterdag 2024 op donderdag 7 november dit jaar, een dag waarop jij van harte bent uitgenodigd, gaan we met het thema ‘Pesten’ op een bijzondere manier aan de slag. Houd de aankondigingen in de gaten!